معرفي شهرستان ماكو

نوشته شده توسط امین جدیدی در 19:13 |  لینک ثابت   •  نظر بدهید

پيشينه تاريخي ماکو در دوره‌های مختلف تاریخ به نام‌های مختلفی معروف بوده که از آن جمله می‌توان به کلاهک سنگی ماکو و لانه لک لک‌ها که در گوشه گوشه شهر و جاده‌ها بر روی تیرکهای برق و منبع‌های آب ساخته شده‌اند نیز از دیدنی‌های جالب ماکو است.این شهر به دلیل آنکه در کنار مرز و گمرک بازرگان واقع شده‌است محل عبور مسافرینی است که قصد دارند از طریق زمینی به ترکیه سفر کنند. شهر ماكو در گذشته يكي از قلاع محكم سرحدات ايران وعثماني محسوب مي‌شد. ازاين شهردر طول تاريخ به اسامي مختلفي ياد شده بنا به روايتي مي‌گويند، اسم قديم ماكو (شاوارشان) بود كه از كيارستان كه امروزه به نام سياوش معروف است اخذ شده است. اسم ماكورا ” آرتاز“، ” قلعه قبان“ و” روساومكي“(محل مرتفع گوسفند و آغل زمستاني) نيز مي‌گفتند كه احتمالاً به علت خوبي مراتع از طرف ارامنه منطقه نامگذاري شده بود. شهرماكو علاوه بر آنكه از نظر ساختار فيزيكي شهر جالبي است، داراي آثار متعدد باستاني و‌تاريخي نيز مي‌باشد. نام ماکو نامی باستانی است و به دوران ماد می‌رسد. ایرانیان ماد از زمان پادشاهی ایشتوویگو در این منطقه ساکن شدند و آن را مادکوه     ) کوه مادها) نامیدند. این نام بعداً به صورت ماکو درآمد. در منطقه ماکو بازمانده‌های یک شهر بزرگ قدیمی که دامبات و خاورزمین نام داشت دیده می‌شود. گله‌داران ساسانی از ساکنان این منطقه بودند و عشایر کنونی منطقه که ساکان نامیده می‌شوند این شهر ویرانه را هنوز خاورزمین می‌نامند. در دوره‌های بعدی ماکو بخشی از ایالت واسپورکان ارمنستان شد. گروهی محل شهر کنونی ماکو را محل قبلی دژ قابان دانسته‌اند. در جلد ششم فرهنگ معین (به تالیف جعفر شهیدی) آمده‌است: "ماکو در قدیم قلعه‌ای بود به نام قابان که چون محل دزدان بود شاه عباس آن را خراب کرد. بنای شهر ماکوی امروزی را می‌توان از سال ۱۰۱۲ ه.ش دانست". در دوره‌های بعد، اعراب و ترکان سلجوقی بر منطقه چیره شدند. کلاویخو، سفیر ‍‌پادشاه اسپانیا، که درتاریخ اول ژوئن ۱۴۰۳ م از ماکو دیدن می کند، آن را قلعه ای می نامد که حاکمش مسیحی و نورالدین نام دارد. به گفتهٌ وی قراولان همگی از ارمنستان هستند ولی آشنا به زبانهای ترکی و فارسی. به هنگام انعقاد عهدنامه گلستان، در مورد ماکو میان روس و عثمانی رقابت بود. در پی آن به مردم و خان‌های ماکو اختیار داده شد تا به هر سو که مایلند ملحق شوند و آنان الحاق به ایران را انتخاب کردند. از این حیث خوانین ماکو به‌ویژه تیمورپاشا و اقبال‌السلطنه طرف رعایت و ملاحظه قاجاریه بودند. ‎ قديمي ترين ابنيه تاريخي ماكو به دوره  اورارتو  يا خالدها مربوط است. اطاقهاي سنگي در دهات سنگر (بين ماكو و بازرگان) و اطراف بازرگان و  خوانده شدن كتيبه هاي ميخي توسط باستان شناسان ايراني و خارجي و نوشته هاي مورخين قديم و جديد چون موسي خورن (ارمني) و ب.ب پيوتروفسكي (روسي) ثابت مي كند كه سكنه اوليه شهرستان ماكو اورارتوها بودند. شهر بزرگ آنان به نام روسا در نزديكي قريه بسطام بنا گرديده بود. پس از آنكه ارامنه به حكومت اورارتوها خاتمه دادند بر متصرفات آنها مسلط شدند. طبيعي است كه منطقه ماكو نيز ضميمه حكومت ارمنستان گرديد آثار كليساهاي قديمي مخصوصاً كليساي طاطاوس و خرابه شهرهايي به نام آرتازيا ، آرتز و آرشاكاوان (يا خاور زمين به قول اكراد طايفه ساكان) در ناحيه دامبات و آرماوير Armavir كنار رود ارس تسلط و نفوذ ارامنه را در اين منطقه روشن مي سازد. در سال ( 694 هـ . ش ) اسقف زاكاريا و پطرس برادرش حكومت سياسي و مذهبي آرتاز را به دست آوردند. با صرف هزينه بسيار قلعه ماكو را كه محل اقامت آنان بود استحكام بخشيدند و راههاي كاروان و پل هايي در مسير راه ساختند و آنرا بصورت راهي تجاري و سوق الجيشي در آورده كه موقعيت ماكو و استحكامات تدافعي آن باعث تعجب بينندگان آن مي شد. شاهزادگان ارمني آرتاز بيش از يكصد سال با اتكا به استحكامات قلعه ماكو و مهارت در دفاع ، كليه حملات مهاجمين به اين منطقه را يكي پس از ديگري دفع كردندو حتي تيمور لنگ نيز نتوانست آنجا را تصرف كند. اسقف زاكاريا نه تنها راههاي اطراف ماكو را مرمت كرد بلكه چهار پل با طاقهاي قوسي روي رودخانه ماكو (زنگمار) ساخت . بعد از تيمور ، قره قويونلوها بر آذربايجان مسلط شدند. قرايوسف در سال 785 هـ . ش ماكو را فتح كرد . هميشه در بين امراي قره قويونلوها منازعه بود تا اينكه شاه اسماعيل صفوي در چند جنگ الوند ميرزا و سلطان مراد ميرزا بازماندگان سلسله آق قويونلو را مغلوب و سلسله مزبور را منقرض و سلسله مقتدر صفوي را تأسيس كرد . در زمان اين پادشاه جوان بود كه سلطان سليم (سلطان عثماني) پس از قتل شيعيان آسياي صغير با لشكر جرار كه مسلح به سلاح آتشين بودند به قصد تصرف آذربايجان و برانداختن سلطنت شيعي مذهب صفوي وارد دشت چالدران شد . نبرد چالدران با وجود فداكاريها و شجاعت شخص شاه اسمعيل و سرداران نامي او و سپاهيان قزلباش به نفع وي تمام نشد شاه اسماعيل همواره از اين ماجرا دل شكسته بود و كسي خنده او را نديد. بالاخره قلعه ماكو را بعد از مدتها طبق دستور دربار شاه عباس ثاني خراب كردند و كتيبه اي در اين مورد در روي صخره نقش بست كه با اين بيت شروع مي شود. اين قلعه كه قلعه قابان بود        ضرب المثل جهانيان بود ... حكومت ماكو در دوره زنديه و قاجاريه در دست ايل بيات بود. ايل بيات تيره اي از ايل قره قويونلو بود كه مسكن اصلي آنان شرق آناتولي بود و در ركاب قره قويونلوها وارد ايران شدند. وجه تسميه ماكو در مورد وجه تسميه ماكو حدس و گمانهاي زيادي زده شده كه مبناي درستي ندارند ، ارامنه مدعي هستند ماكو در اصل ماكي يا مكي به معني آغل(مرتع گوسفند) بوده برخي مانند ياقوت حموي عقيده دارند ماكو محل زندگي روحانيون زردشتي بوده است لذا در اصل ماگوش نام داشته كه به مرور ايام ماكو شده است .اسم ماكو را آرتاز ، شاوارشان ، قلعه قبان ، نيز گفته اند . به نظر مينورسكي محقق معروف روسي ماكو از تركيب ماه و كوه تشكيل شده و مي تواند مادكوه باشد (به معناي كوه ماد). ماكو به زبان ارمني به معني چراگاه است و از اين رو به آن ماكو گفته اند كه چراگاه هاي بزرگ در پيرامون اش وجود داشته است. شهر ماكو در درازي تاريخ به اسامي مختلفي ياد شده كه به شرح زير است: به روايتي اسم قديمي ماكو «شاوار شان» بود كه از كيارستان كه امروز به نام «سياوش» معروف است، اخذ شده است. هم چنين اسم ماكو را «آرتاز»، «قلعه قبان» و «روساومكي» (محل مرتفع گوسفند و آغل زمستاني) نيز مي گفتند كه احتمالا به همان دليل خوبي مراتع، از طرف ارامنه منطقه نام گذاري شده بوده است. اما برخي بر آنند كه ماكو در اصل ميان كوه بوده، بر اثر استفاده زياد «ه» حذف شده، ميان کوه کوه و سپس ماكو گفته شده است. شهر قديم ماكو که تا زمان شاه عباس دوم صفوي باقي و آباد بوده، در دامنه كوه بنا شده بود. شهر ماكو يكي از قلاع محكم سرحدات ايران و عثماني محسوب مي شد، ‌چنان كه در سنه 1045 هجري، سلطان مراد چهارم عثماني، قره مصطفي پاشا، - يكي از سرداران معروف خود - را براي خرابي قلعه نظامي اين شهر مامور كرد، که با مرگ سلطان مراد چهارم اين دستور عملي نشد. در زمان صفويه نيز قلعه نظامي ماكو براي دولت ايران و قلعه كاتور در ايالات وان براي دولت عثماني اهميت خاصي داشت. در سال 1052 هـ . ق به فرمان شاه عباس دوم قلعه ماكو را به علت آن كه پناه گاه مفسدان شده بود ويران ساختند. شهر ماكو علاوه بر آن كه از نظر ساختار فيزيكي شهر جالب توجهي است، داراي آثار متعدد باستاني و تاريخي نيز است. اين منطقه در طول وسعت پيدا كرده زيرا در جنوب و شمال آن دو رشته كوه به نام قيه (يا ساري داش) و سبد قرار دارد و شهر را چون حصاري در بر گرفته اند.شهر در دره اي كه توسط اين دو كوه به وجود آمده قرار دارد و در وسط شهر رودخانه اي به نام «زنگمار» جاري است. كوه در قسمت خاوري رودخانه، مستقيماً فرود آمده و در قسمت باختري تا حدود 200 متر از سطح رودخانه ارتفاع مي گيرد، به طوري كه قسمتي از كوه، شهر را مانند چتري در پناه خود جاي داده و شهر به طور نيم دايره در پناه اين كوه قرار گرفته است. در ارتفاع اطراف شهر قلاع قديم ديده مي شود و در كوه قيه غاروسيعي است كه داراي آب جاري بوده و عده زيادي را مي توان در آن جاي داد ورود به آن مشكل است. ادب وهنر همچنین ماکو در زمینهٔ شعر و ادبیات نیز بزرگانی دارد.استاد حامد ماکویی مرحوم استاد عباس پناهی شاعر و مینیاتوریست، مرحوم استاد یدالله عبداله زاده موزییسین از افتخارات ماکو می‌باشند.از انجمن‌های ادبی این شهرستان می‌توان به انجمن شعر و ادب یلدا که به نام مرحوم استاد اسماعیل یلدا از شاعران قدیمی ماکو نامگذاری شده‌است. صنايع ومعادن صنايع شهرستان ماکو محدود به صنايع دستي و صنايع کوچک کارگاهي است. اين منطقه در مسير توسعه قرار دارد و هنوز صنعت بزرگ و قابل توجهي در آن ديده نمي شود. صنايع ومعادن صنايع شهرستان ماکو محدود به صنايع دستي و صنايع کوچک کارگاهي است. اين منطقه در مسير توسعه قرار دارد و هنوز صنعت بزرگ و قابل توجهي در آن ديده نمي شود.  کشاورزي و دامداري شهرستان ماكو يک منطقه كشاورزي است و محصولات كشاورزي آن غلات، حبوبات، پنبه، كرچک و كنجد است. تره بار، سيب، انگور، گلابي، ‌گردو و بادام از ديگر محصولات شهرستان بوده و آب كشاورزي از رودها و قنات و چاه هاي عميق تامين مي شود آثار تاريخي، جادبه هاي توريستي وجادبه هاي سياحتي وزيارتي شهرستان ماكو شهرستان ماکو داراي چشم اندازي کوهستاني است و مراتع سرسبز دامنه کوه هاي آن را فرا گرفته اند. چشمه هاي آب گرم، آبشارها، مناطق حفاظت شده و شکارگاه هاي منطقه به همراه کليساهاي قديمي، کاخ ها و عمارت ها از جمله كاخ باغچه جوق و عمارت كلاه فرنگي ماكو، پل ها صخره ها، گورستان ها، مقبره هاي قديمي، قلعه ها و شهرهاي باستاني چون:شهر اورارتويي بام فرهاد از جاذبه هاي طبيعي و تاريخي مهم منطقه هستند. كاخ باغچه جوق كاخ باغچه جوق ساختماني مجلل وبنايي تاريخي است.اين كاخ در اواخر دوره قاجاريه، به دستور اقبال السلطنه ماكويي كه يكي از سرداران مظفر الدين شاه بود، ساخته شده است. اين كاخ تاثير شگرفي از سبك معماري روسيه پذيرفته است. عمارت كلاه فرنگي ماكو  در بيمارستان ماكوساختمان بنابه اواخردوره قاجاريه مربوط مي شودوتاكنون هيچ دخل وتصرفي درآن صورت نگرفته است. ساختمان شهرباني ماكو تاريخ احداث اين بنا،‌با توجه به كتيبه موجود در تالار آئينه، محرم سال 1320 هجري قمري مي باشد. قلعه سياهاين قلعه يك كاخ پادشاهي اورارتويي بوده كه در قرن هاي هشتم وهفتم قبل از ميلاد به منظور دفاع يا حمله و با استفاده از عوامل طبيعي زمين ساخته شده است.  قلعه راوزقلعه راوز در جنوب غربي ماكو واقع شده و به شكل محلي مسكوني است كه 300 سال قبل از ميلاد مسيح‌ايجاد شده است. شهر اورارتويي بام فرهاد اخيرا آثار يك شهر تاريخي مربوط به هزاره اول پيش از ميلاد در شهرستان ماكو كشف شده است كه در مكاني موسوم به بام فرهاد در ارتفاعات مجاور روستاي سنگر در 7 كيلومتري شمال شهر ماكو قرار دارد.اين شهر به اقوام اورارتو تعلق داشته و فاقد استحكامات دفاعي بوده است. در اين شهر يك معبد سنگي متعلق به خداي خالدي (خداي جنگ اورارتوها) واقع است. كشف ديوار شهر و معبد سنگي ديگر در محلي موسوم به (كور اوغلي قلعه سي) ازيافته ‌هاي مهم اين منطقه است.بر اساس مطالعات صورت گرفته، شهر در زمان آباداني حدود 20 هكتار وسعت داشته است. مقبره صخره اي سنگراين مقبره در 7 كيلومتري جاده آسفالته ماكو -  بازرگان و در مجاورت روستايي به نام فرهاد واقع شده است. قدمت اين بنا به 700 سال قبل از ميلاد مسيح مي‌رسد.در حفاري هايي كه اخيرا در اين منطقه صورت گرفته، اين آثار را از شهر اورارتويي واقع در اين منطقه محسوب دانسته اند. پل پنج چشمه(بئش گوز)پل پنج چشمه در قرن دهم زمان صفويه به منظور ايجاد ارتباط بين تبريز و ماكو و همچنين بين ماكو و روستاهاي اطراف ساخته شده است. سنگ نوشته شهر روسا روسا يكي از شهرهاي اورارتويي بود كه در قرن نهم پيش از ميلاد و در زمان روسا دوم ، حاكم اورارتو ساخته شد. روساي دوم پسر آرگيشتي دوم از پادشاهان معروف اورارتو پس از اتمام شهر كتيبه اي دربالاي آن نصب كرد. اين كتيبه كه يكي از نفايس آثار كهن اين سرزمين به شمار مي رود توسط روساي دوم به خط ميخي نوشته شده و توسط باستان شناس معروف آلماني پروفسور مين تس ترجمه شده است. طول كتيبه 72 وعرض آن 56 و ضخامت آن 11 سانتي متر ، همچنين وزن آن 110 كيلوگرم است . بر روي اين كتيبه 16 خط موازي رسم شده است. شهر روسابراثر حمله و هجوم قوم آشور باخاك يكسان شده وامروزه فقط دهكده كوچكي به نام بسطام از دهستان چايپارا به شمار مي رود . اين كتيبه هم اكنون در شهر ماكو نگهداري مي شود. كليساي زور زور كيساي زور زور در مجاورت روستاي بارون ( 40 كيلومتري جاده آسفالته سيه چشمه) بر دامنه شيب تند كوه در ساحل رودخانه زنگمار واقع شده است. به استناد اظهار نظر شوراي خليفه گري، اين كليسا مربوط به قرن دهم ميلادي است. آب گرم باش كنديچشمه آب گرم باش كندي درفاصله 2 كيلومتري روستاي باش كندي و13 كيلومتري جاده ماكو بازرگان واقع شده است. چشمه ثريا(سر منشا رود ارس) درشمال شهرستان ماكو واقع گرديده است. تالاب هاي بورالان موقعيت : ماكو ـ پلدشت حدود 60 كيلومتري زنگنه تالاب‌هاي بورالان از جمله زيباترين تالاب‌ها مي‌باشد كه با وسعت زياد خود منطقه جذاب و ديدني را به خود اختصاص داده است. اين تالاب داراي ماهي بوده و همچنين اين تالاب‌ها پذيراي پرندگان مهاجر مي‌باشد كه از اين تالاب‌ها استفاده مي‌كنند. تالاب‌هاي بورالان هميشه داراي آب بوده و از جمله مناطق زيباي شهرستان ماكو مي‌باشد. از ساير جاذبه هاي توريستي(تاريخي،طبيعي وزيارتي سياحتي)شهرستان ماكو مي توان به برج و بارو و کتیبه در ساری قه یه و صخره ماکو خرابه‌های تعدادی کلیساهای ارمنی در دهات مختلف آثار تاریخی شهر دامبات خرابه‌های قدیمی گزلو در دره مخند دالانهاو غارهای زیر زمینی در اطراف آرارات گورستان تاریخی پیر احمد کندی در دهات آواجیق خرابه‌های سه گوش در دره قزلداغ دیری متعلق به فرقه دمنیکن در پای کوه قه یه اتاق سنگی در ده سنگر کلیسای ننه مریم در شمال ماکو روستای زیبای باغچه جوق و یعقوبعلی کندی تپه باستانی کشمش تپه که در روستای کشمش تپه واقع در جاده ماکو بازرگان سد بدولی ماکو بر روی رودخانه آق سو بسته شده‌است و گنجایش کل آن ۲۱ میلیون متر مکعب آب است. از ارتفاعات ماکو میتوان چهارکشور ایران ترکیه اذربایجان وارمنستان رادید. وهمچنين از دیگر جاذبه های گردشگری شهرستان ماکو می توان حمام قدیمی ماکو – تالاب کتیکور – رودخانه ساری سو – رودخانه قره سو- کوه چرگین – کوه تیکمه – تالاب های یاریم قیه – رودخانه زنگمار – غار سومه داران را نام برد.